W jaki sposób następuje obniżenie kapitału zakładowego spółki z o.o.?

Łukasz Mitrowiak 14 marca 2022

W świetle przepisów Kodeksu spółek handlowych obniżenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić nie tylko przez „proste” obniżenie kapitału, lecz również przez obniżenie go połączone z jednoczesnym jego podwyższeniem.

Podstawą prawną obniżenia kapitału zakładowego jest zawsze uchwała podjęta przez zgromadzenie wspólników. Należy określić w niej wysokość dekapitalizacji oraz expressis verbis wskazać w jaki sposób obniżenie ma nastąpić (art. 263 § 1 k.s.h.).

Związku z tym, że wysokość kapitału zakładowego jest zawsze określona postanowieniem zamieszczonym w umowie spółki z o.o., każda uchwała o zmianie kapitału, zatem i ta o jego obniżeniu, jest zmianą umowy spółki. Pociąga to za sobą konieczność podjęcia jej kwalifikowaną większością 2/3 głosów (art. 255 § 3 k.s.h.). Obowiązują również przewidziane przez art. 263 § 2 w zw. z art. 154 k.s.h. wymogi dotyczące minimalnej wysokości kapitału zakładowego i wartości udziału. Uchwała winna być ujęta w formę protokołu sporządzonego przez notariusza (art. 255 § 3 k.s.h.).

Obniżenie kapitału bez jednoczesnego podwyższenia czyli dekapitalizacja sensu proprio

Mamy tu do czynienia z realnym, mającym konsekwencje gospodarcze, w tym dla wierzycieli, zmniejszeniem majątku spółki. Obniżony kapitał pociąga za sobą redukcję możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń przez kredytodawców i kontrahentów. By zabezpieczyć ich interesy, k.s.h. przewiduje obligatoryjne przeprowadzenie przez zarząd spółki specjalnej procedury zwanej „postępowaniem konwokacyjnym: (z łacińskiego „convocatio” – zwołanie, wezwanie).
Podstawowym elementem tego postepowania jest ogłoszenie o już uchwalonym przez zgromadzenie wspólników obniżeniu kapitału w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w czasopiśmie, które wskazano w umowie spółki jako przeznaczone do publikowania jej ogłoszeń. Ogłoszenie o uchwale jest połączone z wezwaniem wierzycieli spółki do wyrażenia swego stanowiska co do obniżenia kapitału zakładowego (art. 264 § 1 k.s.h.). Zgodnie z zasadą fraus latet in generalibus, prawo handlowe wymaga, by w ogłoszeniu dokładnie i w jasny sposób wskazać wysokość obniżki oraz sumę, na którą opiewa kapitał zakładowy po jej dokonaniu.

Sprzeciw wierzycieli i jego konsekwencje

Jeżeli wierzyciele redukującej swój kapitał spółki z o.o. nie godzą się na dokonanie obniżenia, są uprawnieni do wniesienia sprzeciwu do jej zarządu . Nie musi to nastąpić na piśmie – wystarczająca jest forma ustna, zaś przewidziany przez prawo termin na wniesienie sprzeciwu jest w porównaniu np. do apelacji czy zażalenia bardzo długi, gdyż wynosi aż trzy miesiące od dnia ogłoszenia w MSiG. Wierzyciele którzy skutecznie – zatem we właściwej formie i w terminie – sprzeciwili się obniżeniu kapitału zakładowego powinny być albo zaspokojeni albo zabezpieczeni. Zgodnie z zasadą qui tacet consentire videtur, pozostałych wierzycieli spółki prawo uznaje za zgadzających się na dekapitalizację. Trzeba pamiętać, ze sprzeciw jest skuteczny, jeśli wierzytelność powstała przed ogłoszeniem o obniżeniu kapitału. Sprzeciwy wnoszone w związku z wierzytelnościami powstałymi po ukazaniu się ogłoszenia nie tamują obniżenia kapitału zakładowego.

Skutki sprzeciwu nie są jednolite, gdyż zalezą od wymagalności wierzytelności, jej płatności oraz uznania jej przez zarząd obniżającej kapitał spółki. Jeśli mamy do czynienia z wierzytelnością już wymagalną, spółka winna ją zaspokoić, o ile wierzyciel nie wyraża zgody na udzielenie zabezpieczenia. Wierzytelności, które jeszcze nie są wymagalne oraz tzw. wierzytelności nieznane winny być zabezpieczone. Zabezpieczenie może mieć charakter rzeczowy (np. zastaw rejestrowy) lub osobisty (np. poręczenie). Liczy się jego wartość jako realnej z gospodarczego punktu widzenia gwarancji interesu wierzyciela.

Odmowa uznania wierzytelności przez zarząd zmniejszającej kapitał spółki wywołuje skutki prawne przy rejestracji obniżenia kapitału. By obniżenie doszło do skutki, zarząd musi dokonać odpowiedniego zgłoszenia do KRS (art. 256 § 1 k.s.h.). Na zarządzie spółki spoczywa obowiązek dołączenia do zgłoszenia nie tylko uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego i dowodów wezwania wierzycieli w należyty sposób, lecz również oświadczenia wszystkich jego członków, iż wierzyciele, którzy skutecznie zgłosili sprzeciw zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni. Sąd rejestrowy nie orzeka co do istnienia albo wysokości wierzytelności nieuznanych, zatem spornych, wobec tego powinien wyznaczyć termin do wytoczenia powództwa przez spółkę lub zainteresowanego wierzyciela. W tym nowym procesie spółka może domagać się ustalenia, że wierzytelność nie istnieje, jest nieważna, przedawniona itp. (zob. art. 189 k.p.c.). Wierzyciel może natomiast domagać się zapłaty lub ustanowienia odpowiedniego zabezpieczenia.

Wspólnicy mogą otrzymać sumy należne im od spółki dopiero gdy nastąpi rejestracja obniżenia kapitału zakładowego. Po rejestracji uchwały przez sąd poszkodowany wierzyciel spółki nie jest uprawniony do żądania unieważnienia wpisu, jednak może dochodzić swych roszczeń względem spółki w drodze zwykłego powództwa.

Obniżenie połączone z podwyższeniem kapitału zakładowego

Jak już wspomniano, z obniżeniem kapitału zakładowego spółki z o.o. mamy do czynienia również, gdy jest ono połączone z jednoczesnym jego podwyższeniem. Prawo nie wprowadza definicji „jednoczesności”, wobec tego można powiedzieć, że jest ona zachowana, jeśli między uchwałą o obniżeniu a uchwałą o podwyższeniu kapitału zakładowego upływa niewiele czasu, a przy tym oba akty są ze sobą ściśle powiązane funkcjonalnie. Warto zauważyć, że podwyższenie do pierwotnej wysokości nie jest tym samym, co podwyższenie do wysokości ustalonej w umowie spółki. Chodzi tu o podwyższenie do wysokości, którą miał kapitał zakładowy bezpośrednio przed jego obniżeniem.

Obniżenie kapitału połączone z jego podwyższeniem do wcześniejszej wysokości przeprowadza się w razie wystąpienia deficytu bilansowego. Dotychczasowe udziały – przez obniżenie kapitału zakładowego połączone z brakiem wypłat dla wspólników – odzwierciedlają odnotowaną przez spółkę stratę w kapitale zakładowym, zatem na nie rozkłada się deficyt bilansowy. Jednoczesne podwyższenie kapitału zakładowego przywraca jego nominalną wartość. Wyraża się ono w kreacji nowych udziałów albo w podniesieniu wartości nominalnej już istniejących, zależnie od przyjętego w spółce systemu udziałów. W każdym wypadku niezbędne do przeprowadzenia obniżenia połączonego z podwyższeniem kapitału są adekwatne wkłady do spółki. Dzięki temu następuje zrównoważenie jej bilansu.

Nie trudno dostrzec, że interesy wierzycieli nie są w żadnym momencie zagrożone, tym samym wyżej opisane postępowanie konwokacyjne jest zbędne (art. 264 § 2 k.s.h.).

Na podstawie:

W. Pyzioł, A. Szumański, I. Wiess. Prawo spółek, C.H. Beck, Warszawa 2014, s. 335-339.